والدگری

کارگاه‌های در مسیر والدگری

خانم دکتر نیلچی

گروه همگرام کودک افتخار دارد از اواسط شهریور ماه 1399 با سلسله مباحث در مسیر والدگری در خدمت والدین عزیز باشد. برای آشنایی شما، برخی سرفصل‌های مطرح شده در پانزده جلسه اول را به همراه توضیحی مختصر بیان می کنیم. برای مطالعه متن کامل جلسات بر روی لینک… بزنید.

معرفی دوره

در این دوره قرار است با افزایش شناخت ظرفیت های والدگری، هنرهای والدگری را تعریف و بازشناسی کنیم؛ به عبارت دیگر می‌خواهیم به این سوال ها پاسخ دهیم:

– چطور می توانیم به بچه هایمان کمک کنیم تا دوره کودکی خود را خوب و زیبا بگذرانند؟

– والدگری باید با چه ساختاری در ما رشد و تعالی پیدا کند، به گونه ای که رضایت اهل بیت (علیهم السلام) را در پی داشته باشد؟

• عناصر تربیت

1- اخلاق 2- ایمان 3- ادب 4- معرفت

چگونه می‌توانیم این چهار عنصر را در فرزندانمان ایجاد و تقویت کنیم تا دچار بحران هویت نشوند؟ فرمول های کلانی در این زمینه وجود دارد:

فرمول طلایی اول: فرزندان ما سِرّ پنهان شده وجود ما هستند. لذا برای داشتن فرزند خوب ابتدا باید هنر خوب بودن را بلد باشیم.

فرمول طلایی دوم: به فرزندان خود به عنوان ذریّه نگاه کنید. یعنی فرزندانتان ادامه نسل شما تا قیامت هستند.

فرمول طلایی سوم: اصل تربیت به دست خداوند است. ما به عنوان والد باید مراقبت باشیم، مانع تربیت الهی نشویم. برای تحقق این امر، دعا ضرورت پیدا می کند. همچنین برطرف کردن نقایص والدگری هم بدست خداوند است. لذا از دعا کردن غافل نشوید. (دعای مکارم الاخلاق، دعای والدین برای فرزندان)

فرمول طلایی چهارم: هنر والدگری این است که فرزند را “عزیز” کنیم نه لوس.

فرمول طلایی پنجم: در تربیت فرزند باید به صورت ویژه به قانون “گنج و رنج” توجه کرد.

مؤلفه‌های قانون گنج و رنج عبارتند از:1 – استقبال از رنج‌های عاقلانه 2- دوری از رنج‌های احمقانه 3- کم کردن رنج‌های بد با حل مسأله.

• ارتباط موثر با آدم های بد

اغلب والدین نگران تاثیر منفی رفتار و اعمال آدم های بد اطرافشان بر تربیت فرزندانشان هستند. در این موقعیت چه باید کرد؟

1- بهتر است که کودکان تا هفت سالگی با آدم های بد ارتباط زیادی نداشته باشند. زیرا کودک زیرهفت سال به شدت تقلیدگر است.

2- لازم است به کودک آموزش بدهیم که از رفتار غلط دیگران، رفتار خوب یاد بگیرد.

3- به کودک آموزش بدهیم که آدم بد هم گاهی کار خوب می کند. باید آن کار خوب را تشخیص داد. (لزوم آموزش حق مداری)

4- لارم است کودک یاد بگیرد فریب کار خوبِ آدمِ بد را نخورد. (لزوم استکبار ستیزی و دشمن شناسی)

5- شناساندن آدم خوب و بد به فرزند.

ویژگی آدم بد ها: 1) بدی را دوست دارند. 2) عذرخواهی نمی کنند. 3) کار بد را ترویج می دهند. 4) کسی که کار بد نمی کند را بد می دانند. 5) با خوب ها به خاطر خوبی‌هایشان دعوا می‌کنند.

6- در ارتباط با آدم های بد، به صورت قاطع (بدون توهین و رفتار شکننده) ارزش ها مرزبندی شود.

7- ترک مجلس هنگام انجام کار بد. مثل عروسی همراه با گناه.

8- تقویت هویت دینی و اخلاقی فرزندان. لازمه این امر آموزش مهارت تفکر کردن است.

تقویت مهارت تفکر:

1) خوب سوال کردن. 2)پاسخ به سوالات کودکان به شکل فرآیندی و عملی. 3) بازی

• قوانین سلطنت کودکان زیر هفت سال

در روایات ما توصیه شده است که کودک زیر هفت سال سرور است. قوانین این سلطنت چیست؟

1- بازی به رسمیت شمرده شود.

2- محیط خانه به اندازه‌ای امن باشد که نیاز به امر و نهی زیاد نباشد.

3- امکانات تحرک بدنی برای کودک فراهم شود.

4- انس با طبیعت.

5- جلوگیری از حرف تکراری و توضیح اضافی به کودک.

6-استفاده از سیستم نوازشگری.

7- استفاده از سیستم نجوا.

8- بازی، همدلی و احسان به دیگران.

9-تغافل به موقع.

• کودک درون

گاهی وقتی نتیجه تربیت خودمان را با والدینمان مقایسه می‌کنیم، می‌بینیم با وجود آنکه والدین ما از تحصیلات کمتری برخوردارند ولی در تربیت از ما موفق تر بوده اند. علت چیست؟ علت این است که ما قواعد تربیت را به درستی اجرا نکرده ایم. یکی از این قواعد “رفتار جبرانی ممنوع” است. ما اجازه نداریم در رفتار با فرزندانمان خلأ‌ها و نقایص دوران کودکی خود را جبران کنیم. مثلاً چون در کودکی اسباب بازی کمی داشتیم، برای فرزندمان به صورت افراطی اسباب بازی بخریم. در واقع با این رفتار درصدد رفع خلأ وجودی خودمان هستیم نه نیاز کودک.

اغلب این خلأ های روحی، به دوران کودکی و “کودک درون” ما برمی‌گردد که جزء ناخودآگاه ما شده است و اگر درمان نشود، تاثیرات منفی زیادی در تربیت فرزندانمان ایجاد می‌کند. مثلاً مادرانی که با بچه های خود لجبازی می‌کنند یا آن‌ها را کتک می‌زنند، کودک درونشان مشکل دارد. بخش زیادی از لجبازی، بی حوصلگی، ولخرجی، کتک زدن بچه ها، برخی از سخت‌گیری‌ها و… به خاطر آلوده بودن کودک درون است. شناخت کودک درون به توانمندی ارتباط ما با فرزندانمان بسیار کمک می کند.

کودک برون: حالات و رفتارهای دوران کودکی که دیگران آن ها را مشاهده کرده اند.

کودک درون: احساسات و ادراکات دوران کودکی که در عمق وجود ما نفوذ کرده است و وارد حیطه رفتار و اعمال دوره بزرگسالی شده است.

کودک درون فقط اثر منفی بر والدگری نمی گذارد بلکه یک دنیا احساسات خوب هم دارد که می‌تواند مادر بودن ما را شیرین و زیبا کند. هر اندازه کودک درون سالم باشد، ما از سلامت روانی و رفتاری بیشتری برخورداریم. تمام تجربه های شیرین کودکی، شادی ها، بازی ها و تعامل ها، سرمایه های خوب کودک است و برعکس، خاطرات بد نیز به همین ترتیب اثرات مخرب ایجاد می‌کند. در نتیجه اگر دوست دارید پدر و مادر خوبی باشید، ببینید در چه مواقعی به فرزندتان بداخلاقی، بدرفتاری یا سخت گیری می‌کنید؟ معلوم می‌شود که در دوره کودکی خود گره‌ای دارید و باید آن را بیابید و برطرف کنید. دوره کودکی خود را باید خوب بررسی و بازشناسی کنید تا متوجه شوید که ریشه رفتار‌هایتان چیست.

تمرین بازشناسی “کودک درون “

دوره کودکی خود را از طریق فیلم، عکس، نوشته‌‌ها و خاطراتی که دیگران بازگو می‌کنند، بازخوانی کنید. تمام شادی ها، غصه ها، ترس و خشم ها همگی را به‌ یاد‌ بیاورید. بازخوانی و پیدا کردن خاطرات کودکی باعث می‌شود آلودگی کودک درونتان را پیدا و به اذن الهی آن را حل کنید.

درمان “کودک درون“ آسیب دیده

1- نماز فرزندان برای والدین

2- نوازش‌های زوجین: بسیاری از اختلال های روحی، رفتاری و عاطفی با نوازش های زوجینی قابل حل است.

3- انس با دعای 24 و 25 صحیفه سجادیه.

• برون‌گرایی و درن‌گرایی

افراد از لحاظ ویژگی شخصیتی یا درونگرا هستند یا برونگرا.

افراد درونگرا: 1) برای حرف زدن نیاز به دلیل دارند. 2) افراد تعامل گری هستند اما به انگیزه قوی نیاز دارند. 3- کودک درونشان بسیار عمیق است.

افراد برونگرا: 1- به راحتی احساسات و افکار خود را بیان می کنند. 2- کودک درونشان پیچیده نیست. 3- برای سکوت نیاز به دلیل دارند.

چالش مادر برونگرا با کودک درونگرا

مادر از اینکه بچه حالات دلش را نمی‌گوید، ناراحت است. راهکار: فرزند درونگرا نیاز به نوازش دارد. آنقدر باید امنیت عاطفی‌اش بالا برود تا مهارت های خود‌ ابرازی و خوداظهاری پیدا کند.

• مدیریت بحران

از جمله مواردی که می تواند به کودکان آسیب بزند، حوادث تلخ و ناگوار است. در حیطه والدگری، هنگام بروز مشکلات و مصیبت ها چه عکس العملی داشته باشیم تا در تربیت فرزندان آثار سوء نداشته باشد؟

1- مدیریت ادراکی: اجازه ندهیم بچه ها صحنه های دردناک و نامناسب را مستقیماً ببینند. ( دعوا، جراحت، کشتار)

2- مدیریت احساسی: احساسات خودمان را مدیریت کنیم و اجازه ندهیم بچه ها دچار اضطراب، استرس و تنش شوند.

راز کسب مهارت مدیریت ادراکی و احساسی: 1- خلوت کردن با خدا مخصوصاً هنگام سحر است. 2- انس با زیارت عاشورا و سجده شکر مخصوصاً هنگام از دست دادن عزیز. 3- انس با آیات انتهایی سوره کهف.

• تقابل خلاق با مسأله دروغگویی

یکی از بحث های والدگری، پیشگیری از دروغ و درمان دروغگویی است. زیرا لیاقت انسان راستی است.

تفاوت صادق و صدیق:

صادق: کسی است که راست می‌گوید.

صدیق: کسی است که هم راست می‌گوید و هم راست عمل می‌کند. (هم قدم انبیا و شهدا است.)

صدق فقط یک حالت ندارد. لذا باید حیطه‌های وجودی آن را شناخت. وقتی فردی حرفی غیر از حرف شما می‌زند؛ نگویید دروغ می گوید. چه بسا بر اساس تغییر شرایط، هر دوی شما راست می گویید. مثلاً در یک زمان واحد، یک ایرانی بگوید الان شب است و یک هلندی بگوید الان روز است. هر دو گزاره صادق است.

در حیطه والدگری چه کار کنیم دروغ نگوییم و دروغ نشنویم؟ (یعنی فرزندان صدیق تربیت کنیم)؟

1- مراقب باشیم که به وعده هایی که به فرزندمان داده ایم، عمل کنیم.

2- تحت هیچ شرایطی خودمان دروغ نگوییم.

3- توجه داشته باشیم که اغراق در احساساتمان دروغ محسوب می‌شود. در این مورد فقط یک استثناء وجود دارد: اغراق در ابراز محبت مرد به همسرش.

4- توجه داشته باشیم که متفاوت بازگو کردن احساسات نیز دروغ محسوب می‌شود. مثلا وقتی حالمان بد است بگوییم حالمان خوب است.

5- توجه داشته باشیم که توریه جز برای حفظ امر با ارزشی که «مِن عندلله» با ارزش است، جایز نیست.

6– اگر دروغ گفتیم و فرزندمان مچ ما را گرفت، خیلی صادقانه بگوییم نباید دروغ می‌گفتیم.

7- این نکته را آموزش دهیم که فردی که دروغ می‌گوید در اصل به خودش آسیب می زند.

8- هنگامی که بچه به صراحت و صادقانه اشتباه خود را اعلام می‌کند، ( مثلاً شکستن ظرفی یا رفتار بدی) از صداقت او قدردانی کنیم و در عین حال نسبت به کار بدش اظهار ناراحتی کنیم.

ساده لوحی و ساده دلی

ممکن است فردی که راست می‌گوید متهم به ساده لوحی شود. در این مواقع چه باید کرد؟ بین ساده دلی و ساده لوحی تفاوت وجود دارد. ساده دل، نه بی عقل است نه اجازه می دهد دیگران به او بی حرمتی کنند بلکه راستگویی است که توانایی فریب و دروغ دیگران را دارد ولی انجام نمی‌دهد. اما ساده لوح تمایل به فریب دیگران دارد ولی عرضه‌اش را ندارد.

ایجاد فضای صمیمانه و صادقانه

محور پاسخ به بسیاری از نابهنجاری‌های تربیتی مانند بی احترامی، افراط در فضای مجازی و…، شفافیت، محبت و صمیمیت در روابط با فرزندان است. معمولاً یک نوجوان و جوان هنگام مواجهه با مشکلات سراغ دوستان خود می رود. چگونه رابطه صمیمانه با فرزندمان داشته باشیم تا هنگام مشکلات به ما رجوع کند؟ حرف دلش را به ما بگوید؟

1- روابط خانوادگی را تقویت کنید. مانند بازی های دسته جمعی، تلاوت قرآن، شعر؛خاطره گویی و…

2- ارتباط دو نفره مادرانه را تقویت کنیم. مانند ابراز احساسات.

3- او را بد قضاوت نکنیم.

4- کلامش را جای دیگر نقل نکنیم.

5- اشتباهش را به رویش نیاوریم.

6- سرزنش نکنیم.

7- با محبت و با صراحت نشان دهیم کجای کارش اشتباه و کجا درست بوده است.

8- با یک دنیا عشق کمک کنیم از اشتباهی که کرده بیرون بیاید.

هشدار به مادران: بسیاری از ناهنجاری و آسیب ها، به راحتی می تواند در فضای مجازی رخ دهد. لذا باید هشیار بود. نکته: حضور در فضای مجازی چه برای جست و جو و چه برای بازی حتماً با همراهی والدین باشد. فرزندان راهکار رهایی از آسیب ها را از والدین بیاموزند. لازمه این امر آگاهی والدین از سواد رسانه ای می باشد.